boven: Beijing, straatvegers in 1990 foto copyright©E.R.
11/11/2020_Corona en de Amerikaanse presidentsverkiezingen hebben logischerwijs de afgelopen weken/maanden het nieuws volledig bepaald. De Europese discussie over de 5G uitrol is wederom ondergesneeuwd in de berichtgeving. In meer en meer Europese landen is inmiddels Huawei, de Chinese telecomgigant, de deur gewezen. Zowel Rutte en Merkel worden onderwijl liever niet teveel herinnerd aan het gemak waarmee ze, -zich beroepend op de Europese vrije marktgedachte-, tot 2019 de rode loper uitlegden voor het Chinese bedrijf. Wat dat betreft vormt de media-aandacht voor Corona en de Amerikaanse presidentsverkiezingen een welkome afleiding voor beide leiders. Er hebben zich echter recent de nodige ontwikkelingen in en rondom de wereldwijde 5G uitrol voorgedaan die een vingerwijzing geven naar wat we in 2021 in Nederland kunnen verwachten. Een kleine opsomming.
Den-Haag
Het Nederlands parlement nam op 3 November 2020 met algehele instemming een motie aan die een keerpunt kan betekenen in de Nederlandse betrekkingen met Huawei en de zgn ‘kern-periferie benadering’ m.b.t de veiligheid van ons 5G netwerk. De motie stelt immers:
“Het kabinetsbeleid is om kwaadwillende leveranciers te weren uit de kritieke delen van de telecomnetwerken. De Tweede Kamer ziet daarin nu een risico: als het beleid is om leveranciers wél toe te staan in andere delen van het netwerk, ook als ze de mogelijke intentie hebben om het telecommunicatienetwerk te misbruiken of uit te laten vallen. De Kamer stelt vast dat andere landen dit onderscheid niet meer maken, maar bepaalde leveranciers volledig weren. En verzoekt de regering nu om te onderzoeken of het huidige beleid nog voldoende is. Tijdens het debat stelde staatssecretaris Keijzer van EZK dat dit aansluit bij de structurele aanpak.”
Het kabinet Rutte heeft eerder dit jaar in navolging van het advies uit Brussel nadere veiligheidseisen (“5G toolbox” ) gesteld aan de 5G appatuur die door de telecomoperators die betrokken zijn bij de uitrol van het netwerk (KPN, T-Mobile, VodafoneZiggo) wordt aangekocht. De toolbox voorziet in duidelijke maatregelen om het gebruik van ‘risicovolle’ leveranciers in het netwerk, waaronder ook het Radio Access Network (RAN), te vermijden. Er is door Nederland samen met de EU daarbij voor een zgn. ‘landenneutrale’ benadering gekozen, waarbij geen enkel land/bedrijf expliciet of bij voorbaat van deelname is uitgesloten. Wel is door het kabinet Rutte besloten dat onbetrouwbaar geachte appartuurleveranciers sowieso niet deel uit kunnen maken van de kern van het netwerk, het veronderstelde meest kritieke onderdeel. Het RAN wordt door het kabinet Rutte niet als de kern of zeer kritisch onderdeel van een netwerk beschouwd.*** (zie ook https://www.mijngroeve.nl/nl/geschiedenis/nederland-huawei-en-5g-wat-nu/)
AMvB
De beoordeling over de vermeende betrouwbaarheid van een leverancier is uiteindelijk aan de nationale lidstaten, niet aan Brussel. Via de Algemene Maatregel van Bestuur (AmvB ‘Besluit veiligheid en integriteit telecommunicatie’) van afgelopen december verordonneerde onze regering dat bij ministeriële regeling ten alle tijde aanvullende maatregelen zouden kunnen worden uitgevaardigd richting de telecomoperators betreffende technische en organisatorische eisen omtrent de 5G uitrol en nationale veiligheid. Het kabinet wenste m.a.w. de regie bij de uitrol van 5G volledig in eigen handen te houden.
Om aan te blijven sluiten bij de veranderingen in dreiging en technologische ontwikkelingen werd daarnaast in overleg met die telecomaanbieders een structureel proces ingericht waarbij doorlopend dreigingsinformatie tussen de betrokken partijen zou worden gedeeld, om constant te evalueren (“dynamisch toetsen“) of nieuwe beveiligsmaatregelen nodig zijn, bijvoorbeeld als niet-kritieke onderdelen ondertussen als kritiek zouden moeten worden beschouwd. Al die dynamische evaluaties zijn geheim, slechts een select groepje parlementariers wordt op de hoogte gebracht van de uitkomst en consequenties van die toetsen. Wat het kabinet Rutte precies verstond/verstaat onder kern en periferie en een kritiek onderdeel is de burger nooit echt duidelijk gemaakt.
Het dynamisch toetsen houdt de mogelijkheid tot het verder of zelfs volledig afbouwen van het aandeel Huawei in het Nederlandse netwerk open. Of tot het compleet uitsluiten van Huawei op bepaalde strategische plekken, denk aan Schiphol of de Rotterdamse haven. Al zullen we natuurlijk nooit uit de mond van een van onze kabinetsleden horen dat ze Huawei een onbetrouwbare partij achten, wellicht ook uit vrees voor Chinese juridische tegenstappen (tegen vermeend onrechtmatig/strafbaar Nederlands protectionisme) of represailles tegen Nederlandse ondernemingen in China.
Kortom, de 5G uitrol in Nederland is door het kabinet Rutte in de nodige nevelen gehuld. Voor de mobiele operators levert dit een lastig dilemma op: er worden op basis van de AMvB geen leveranciers bij voorbaat uitgesloten, zodat de operators bij investeringen in hardware en software telkens zelf de afweging moeten maken of er een kans bestaat dat de betreffende leverancier later alsnog zou kunnen worden verworpen.
De Tweede Kamer lijkt er inmiddels geen doekjes meer om te willen winden en een deel van de uit handen gegeven regie over de 5G uitrol terug te eisen: onder invloed van de recent uitgesproken volledige uitsluitingen van Huawei in bijv. het VK, België, Zweden, Denemarken en een aantal Oost-Europese landen alsmede een de-facto ban in Frankrijk, wekt de Kamer de indruk dat ze wil dat ook het kabinet Rutte zich sneller gaat herbezinnen over zijn 5G aanpak en meer vaart gaat maken met een beleidsaanpassing in lijn met de beslissingen in het VK en Frankrijk.
C2000
In eerdere blogposts werd tevens gewezen op het opvallende feit dat in het vernieuwde Nederlandse Tetra netwerk (C2000/ een aparte digitale standaard voor gesloten radiocommunicatie die vooral wordt ingezet door professionele gebruikers zoals politie en veiligheidsdiensten of het leger, de openbare orde en veiligheidsdiensten: “OOV“-organisaties ), ondermeer gebruik is gemaakt van de service en produkten van een dochter van het Chinese bedrijf Hytera, gevestigd in Duitsland, ondanks oorspronkelijke bedenkingen van de AIVD en een deel van het parlement. (zie ook https://www.mijngroeve.nl/nl/geschiedenis/c2000-netwerk-werkt-niet-holland-hytera-de-kille-oorlog/ en https://www.mijngroeve.nl/nl/sport/ajax-huawei-wat-nu/ en https://www.mijngroeve.nl/nl/sport/ajax-huawei/)
Grapperhaus, de minister van Justitie & Veiligheid, heeft recentelijk erkend dat de technische kwaliteit van het spraaknetwerk nog steeds niet ligt op het niveau van het oude netwerk. Bovendien neemt naast het gebruik van C2000 voor spraak de behoefte aan het mobiel toe kunnen passen van data door de hulpdiensten snel toe: voorbeelden daarvan zijn het gebruik van berichtenservices, videostreaming en locatie- en sensordata. Het Ministerie van J&V is een verkenning gestart naar de mogelijkheden om hulpdiensten te voorzien van veilige spraak- en datadiensten met een hoog niveau van beschikbaarheid en continuïteit: tussen de regels door mag men concluderen dat het vernieuwde C2000 systeem eigenlijk nog steeds niet voldoet aan de (veiligheids)eisen van de moderne tijd en liefst zo snel mogelijk dient te worden vervangen.
Voor bovenvermelde datavoorziening maken de OOVs gebruik van de reguliere diensten van de verschillende mobiele netwerk operators. De uitgangsgedachte is dat voor deze zgn ‘missiekritische communicatie’ de overheid in de toekomst wel een eigen core-netwerk zal hebben en daarnaast gebruik blijft maken van die radionetwerken van één of meerdere Nederlandse operators. Hiermee verkrijgt ze op een kostenefficiënte manier controle over beveiliging, toegang en functionaliteit en is er een optimale radiodekking en inzet van frequentiespectrum en netwerkcapaciteit, alsmede van internationale samenwerking en mogelijkheden voor fall-back bij storingen.
‘On Broadway’
Binnen de EU loopt op dit moment het zogenaamde BroadWay initiatief, van de PSCE (Public Safety Communications Europe) organisatie, waaraan 11 EU-landen, waaronder Nederland, deelnemen. Het doel van het BroadWay-programma is om OOVs uit verschillende landen in Europa beter met elkaar te laten samenwerken. Op basis van BroadWay kunnen deze organisaties internationaal (veilig) met elkaar communiceren via een pan-Europees netwerk. Dit pan-Europese netwerk komt tot stand doordat in de toekomst elk deelnemend Europees land een missiekritisch mobiel breedbandnetwerk wil hanteren, dat gebaseerd is op de zgn 3GPP standaard.
In een veel eerder stadium heeft de inlichtingendienst AIVD al geadviseerd om in Nederland qua mobiel netwerk over te gaan naar een oplossing waarbij de afhankelijkheid van landen met een offensief cyberprogramma (lees: China) gericht tegen Nederlandse belangen is geminimaliseerd. Als de Nederlandse regering inderdaad voornemens is om van Broadway een succes te maken en om in de toekomst de OOVs deels van het 5G RAN van een of meerdere telecom operators gebruik te laten maken, lijkt er reden te meer om Huawei ook van deelname aan dat radionetwerk uit te sluiten, een beslissing waartoe het kabinet vooralsnog niet bereid is gebleken. De eerder genoemde motie van de Kamer dwingt het kabinet tot het verschaffen van meer duidelijkheid.
In december 2020 is er wederom een evaluatie-moment in besloten parlementaire kring in Den-Haag over de 5G uitrol. De kans is niet uitgesloten dat tegen die tijd zelfs Merkel overstag zal zijn gegaan en dus ook Duitsland met een de-facto 5G Huawei ban zal hebben ingestemd, door het opwerpen van allerlei administratieve beperkingen tegen de installatie van Huawei 5G apparatuur in het Duitse netwerk, waardoor een keuze voor de Chinese telecomreus bij onze oosterburen praktisch onuitvoerbaar of te kostbaar wordt voor de telecomoperators.
Berlijn
De Bondsregering worstelt al twee jaar met het bepalen van haar uiteindelijke positie, zoals al vaker in dit blog belicht. Ook in het Duitse parlement liggen Huawei en China inmiddels zwaar onder vuur. Aldaar lijkt de voorkeur eveneens steeds meer richting een volledig schoon netwerk, dwz ontdaan van alle Chinese elementen, te gaan. Deutsche Telekom is een grote sta-in-de-weg. Er is enorme weerstand in het parlement ontstaan over de diepe banden van het bedrijf met China.
DT, de grootste telecom provider van Duitsland, vertrouwt voor ongeveer tweederde van zijn apparatuur op Huawei : veel van de bestaande 3 & 4G apparatuur stamt van de Chinese reus. De eerste generatie 5G frequenties/netwerk wordt dikwijls bovenop bestaande 4G installaties gebouwd, is m.a.w. een integratie van nieuwe en bestaande apparatuur/software. Vervanging van Huawei-uitrusting door apparatuur van andere leveranciers zou DT volgens schattingen ongeveer $3,5 miljard gaan kosten, zo ongeveer de omvang van zijn jaarlijkse winst.
KPN
Hoe dat precies in Nederland ligt is niet erg duidelijk. Huawei zit al in kritische 3&4G onderdelen van de KPN & waarschijnlijk ook van T-mobile netwerken en zou dus volgens het kabinet ook (mogen) worden ingezet in de periferie van het 5G Nederlandse netwerk, tenzij men in december toch anders beslist. Misschien dachten de telecomoperators samen met Rutte aanvankelijk voor een dubbeltje op de eerste rang te zitten met een keuze voor Huawei. Het geopolitieke- en veiligheidsaspect in de keuze van 4&5G leveranciers is door de Nederlandse en ook de Duitse regering lange tijd veronachtzaamd. In 2020 is men -onder zware Amerikaanse druk- pas echt goed wakker geschrokken.
De gehele Tweede Kamer lijkt inmiddels weinig happig meer op de Chinese onderneming en China in het algemeen. Xi Jinping’s China heeft het afgelopen jaar veel goodwill in Nederland en de rest van Europa verspeeld. Een deel van ons parlement acht de Chinese telecomgigant inmiddels zelfs medeplichtig aan de ernstige mensenrechtenschendingen in Xinjiang, Tibet en Hong Kong. Voor Rutte en Merkel wordt het steeds penibeler om gezien te worden als verdedigers van de belangen van Huawei. Door de keuzes en beslissingen in andere Europese landen en van democratische naties elders in de wereld, lijken beide regeringsleiders tenslotte toch met de billen bloot te moeten: Huawei laten vallen of niet? En wie gaat daar de rekening voor betalen?
Hebben Nederland of de KPN en T-mobile wellicht ook nog contractuele verplichtingen richting Huawei? De kosten van het core-netwerk zijn relatief laag in vergelijking met de kosten van het totale netwerk. Naar verluidt vertegenwoordigt het core-netwerk ongeveer 4% van de totale kosten van een compleet mobiel breedbandnetwerk. De meeste kosten worden gemaakt in de RAN en transmissie-netwerken, daar waar Huawei waarschijnlijk rijkelijk vertegenwoordigd is, juist vanwege haar lagere prijs in vergelijking met de Europese concurrentie. Dat verklaart misschien ook waarom de Nederlandse overheid en de telecomoperators aanvankelijk liever Huawei niet wilden uitsluiten van die onderdelen…..Een keuze voor zuinigheid over veiligheid, die Nederland uiteindelijk wel eens duur zou kunnen komen te staan.
Maar ja, wie zijn billen brandt moet ook op de blaren zitten.
Washington
De Amerikaanse scepsis tegenover Huawei gaat veel verder terug dan Trump, maar mondde onder de regering van ‘The Donald’ uit in een kruistocht. Een van de laatste Amerikaanse zetten: het zgn Clean Network Initiatief. Het is een uitbreiding van het 5G ‘Clean Path-plan’ van het Witte Huis, dat eerder dit jaar werd aangekondigd met als doel Chinese hardwarebedrijven zoals Huawei en ZTE uit de Amerikaanse 5G-infrastructuur te houden. Het Clean Network-programma past deze anti-China houding niet alleen toe op 5G apparatuur, maar ook op telecomaanbieders, clouddiensten, onderzeese kabels, apps en appstores. Chinese leveranciers van apps (denk aan WeChat, Tiktok), surveillance camera’s (HikVision), drones (DJI) , portofoons (Hytera/C2000), 5G bekabeling etc etc worden in deze benadering beschouwd als ‘dirty’, die men volstrekt links dient te laten liggen.
Het betreft een veel uitgebreidere benadering ten opzichte van de beveiliging van een 5G netwerk, en kijkt niet louter naar een onderdeel, maar naar de gehele keten die betrokken is/kan zijn bij het opzetten, gebruiken, onderhouden van en deelnemen aan een 5G systeem en infrastructuur. Washington probeert inmiddels wereldwijd medestanders te vinden voor het initiatief, waarbij China dus feitelijk volledig buiten de deur wordt gehouden. Daarbij wordt ongetwijfeld ook soms flink met dollars gezwaaid om twijfelaars over de streep te trekken: economisch deals en compensatie voor bijv. de vervanging van Chinese apparatuur worden misschien in het vooruitzicht gesteld voor diegenen die zich aansluiten bij Amerika’s 5G veiligheidsplan.
In een aantal Europese landen (bijv Noorwegen, Zweden, Denemarken, Oostenrijk) die deel uitmaken van het Broadway programma hebben de daar actieve telecomoperators zich inmiddels aangesloten bij het Clean Network initiatief, dwz hebben Huawei apparatuur in de ban gedaan. Een aantal overheden in Oost-Europa heeft tevens 5G veiligheidsverdragen met Washington getekend. Dat zet Den-Haag verder onder druk om de in Nederland actieve telecomoperators op te dragen Huawei eveneens te laten vallen als het tenminste het Broadway plan een kans van slagen wil geven. Daarenboven zal de Nederlandse overheid zich langzamerhand ook zijn gaan realiseren dat Huawei grote moeite zal hebben zijn leveranties van netwerk apparatuur op lange termijn te kunnen garanderen: het Chinese bedrijf is afgesneden van cruciale toevoer van Amerikaanse chips, een risico waar mijngroeve.nl al in een vroegtijdig stadium op heeft gewezen.
Biden
Biden zal naar alle waarschijnlijkheid het Clean Network plan van de regering Trump voortzetten en Amerikaanse chipleveranties aan Huawei voor 5G netwerk apparaten blijven blokkeren. Amerika stelt daarnaast dat het Clean Network plan is gebaseerd op internationaal aanvaarde, ’technologisch neutrale’ standaarden van digitaal vertrouwen, ontwikkeld door het Centrum voor Strategische en Internationale Studies, de 5G-toolbox van de EU, en de zgn ‘Prague Proposals’, 5G-aanbevelingen uit 30 landen, uit 2019. Rusland en China maakten geen deel uit van al dit soort initiatieven.
EU-commissaris Thierry Breton en de Amerikaanse onderminister Keith Krach legden zeer recentelijk een gezamenlijke verklaring af waarin zij de gedeelde principes voor 5G-beveiliging en de synergie tussen de EU 5G Toolbox en het Clean Network benadrukten. En ondanks al het kwade bloed tussen Trump en de nodige Europese leiders is er de afgelopen maanden achter de schermen ook druk bilateraal overleg geweest tussen Amerikaanse en EU functionarissen over het te volgen China beleid, inclusief het 5G vraagstuk. Met Biden aan het roer is intensiever overleg en samenwerking met de EU op dat laatste vlak nog meer waarschijnlijk.
Gespleten werelden
Het kabinet Rutte beweegt zich schoorvoetend steeds meer richting de Amerikaanse positie, mede onder druk van de Tweede Kamer, als we de strekking van eerdergenoemde aangenomen motie tenminste zo mogen interpreteren. Impliciet in die Amerikaanse benadering is wel dat er inmiddels ernstig rekening wordt gehouden met het ontstaan van twee seperate 5G werelden, eentje gedragen door betrouwbaar geachte leveranciers in het democratische gedeelte van de wereld, en eentje waarin Huawei en Chinese technologie en spelers de hoofdrol zullen gaan spelen.
In hoeverre de ene partij nog toegang heeft/krijgt tot de 5G wereld van de ander is momenteel erg ongewis. In het meest optimistische scenario zullen Biden en de EU wellicht nog een poging wagen om de Chinezen op een of andere manier (beperkt) binnen boord te houden zonder daarbij het risiko te willen lopen de eigen nationale veiligheid in het geding te brengen. En zal er misschien nog getracht worden internationale afspraken over 5G standaarden, het gebruik van internet en cybersecurity etc te maken waarbij ook China betrokken zal worden/blijven.
Als de VS tezamen met de EU platforms/spelers volledig zouden buitensluiten op basis van hun nationale afkomst, zouden critici kunnen suggereren dat -ironisch genoeg- juist de visie van de Volksrepubliek China gestoeld op een gefragmenteerd, strak gecontroleerd internet over die van een open internet heeft getriomfeerd. Google, facebook en twitter worden immers al jarenlang in de VRC geblokkeerd. Van een gelijk speelveld is aldaar nimmer sprake geweest. Maar om op grond van het belang van een open internet Chinese spelers vrij toegang te geven tot de Europese markt en persoonsgegevens lijkt evenmin een houdbaar argument.
Digitale soevereiniteit
Het Amerikaanse schone netwerk plan raakt niet alleen aan de kwestie van de (nationale) veiligheid van een netwerk maar ook aan fundamentele vragen over de bescherming van persoonsgegevens, de Europese plannen voor een eigen digitale soevereiniteit en de gewenste openheid van het internet. De EU is zelf druk doende met het uitwerken van een ‘Digital Services Act’, een regime aan regels dat de Europese burger beter moet beschermen tegen de grote Amerikaanse technologiebedrijven zoals Google, Apple , Facebook en Amazon.
Mocht de EU toch grote bezwaren blijken te hebben tegen (het nut van) het Amerikaanse Clean Network initiatief, dan ontkomt ze er desondanks niet aan om ook serieuzer na te gaan denken over de groeiende rol van Chinese technologie-bedrijven (bijv. Huawei, Alibaba, Tencent, TikTok) in de wereld, temeer daar het begrip privacy in de VRC nagenoeg onbekend is en Chinese bedrijven gedwongen zijn data uit te wisselen met hun geheime diensten als hun overheid daar om vraagt. Hoe wil in dat geval de EU zijn burgers tegen Chinees misbruik beschermen?
Brussel
Brussel leeft tussen hoop en vrees wat betreft het 7 jaar lang onderhandelde investeringsakkoord met China. Het ultieme doel is om de 26 bestaande bilaterale investeringsbeschermings- overeenkomsten tussen de EU-lidstaten en China te vervangen door dit diepgaande akkoord. De virtuele top met Xi Jinping in September heeft zoals al gemeld geen doorbraak opgeleverd. (zie ook https://www.mijngroeve.nl/nl/geschiedenis/holland-china-voorspelling-over-de-nieuwe-relatie/) Een fysieke top gepland in mid-November 2020 is wederom uitgesteld, formeel vanwege het heroplevende Corona-virus in Europa.
De leden van de Europese Raad hebben gezegd uiterlijk tegen het einde van dit jaar de onderhandelingen te willen afronden over de ambitieuze brede investeringsovereenkomst met China, die de bestaande ongelijkheden in markttoegang moet aanpakken, aan een gelijk speelveld bijdragen, en wezenlijke afspraken over duurzame ontwikkeling vastleggen. Het afgelopen jaar schijnt er belangrijke vooruitgang in de onderhandelingen te zijn geboekt, maar is de afzegging van de november top misschien een veeg teken? Er zijn nog veel onenigheden over vrije markttoegang en duurzaamheid.
Het zal de EU ook niet ontgaan zijn dat de VRC in haar laatste 5-jaren plan nog steviger inzet op versterking van haar eigen staatsindustrie en zich opmaakt voor een lange periode van spanningen en confrontatie met de VS. Moet de EU nog wel aansturen op zo’n investeringsakkoord met China in zulke gespannen omstandigheden? Of zal Europa verkiezen om de VS te steunen in hun pogingen de Chinese invloed in toom te houden? Moet de EU zich dan juist weer meer gaan richten op een nieuw handelsakkoord met de VS onder een Europa meer welgezinde president?
Grote schoonmaak
Maken we de balans op dan kunnen we stellen dat de stemming in grote delen van de EU onderwijl tendeert naar een grote schoonmaak: verwijdering van Huawei en ZTE in vrijwel alle onderdelen van de lokale netwerken. Nederland zal tenslotte ook overstag gaan, de bezems kunnen uit de kast.
De contouren van een alliantie van democratische landen beginnen zich af te tekenen die met gezamelijke inspanning 5G netwerken en standaarden willen opzetten waarin de rol van Huawei zal zijn geminimaliseerd. Wellicht zullen er zelfs afspraken worden gemaakt om kosten te delen en de participatie van meer betrouwbare spelers uit democratische staten te stimuleren. Het zal de Nederlandse en Europese relatie met China verder op scherp zetten, zeker als ook nog eens het investeringsakkoord als een nachtkaars zou uitgaan.
Ps: ***Mobiele communicatienetwerken bestaan op hoofdlijnen uit een radionetwerk, een transmissienetwerk en een core-netwerk. Het radionetwerk bestaat uit opstelpunten (masten met antennes) en vormt de eerste (deels draadloze) verbinding tussen de randapparaten in het veld. Het transmissienetwerk zorgt voor het transport van data tussen de antenne-opstelpunten en het core-netwerk. Het core-netwerk is het centrale netwerkdeel van een mobiel netwerk. Het zorgt voor de routering van gesprekken en datastromen, de (gebruikers)administratie, gebruikersrechten, samenstelling van mobiele diensten, beveiliging en eventueel facturatie