De 1400km lange grens tussen China en Noord-Korea wordt gevormd door 2 rivieren, de Yalu en de Tumen. De daadwerkelijke scheidslijn tussen China en Noord-Korea loopt dikwijls dwars door deze rivieren en over of langs de eilanden of zandbanken in deze waterwegen. In Juni 1994 legde ik een aantal grensovergangen tussen China en Noord-Korea vast: sommigen vormen tot op de dag van vandaag de belangrijkste link tussen China en Noord-Korea. Wat volgt is een impressie van hoe het in 1994 was en hoe het er anno 2019 uitziet, waarbij ik o.a. gebruikmaak van Google Earth info. China is niet al te happig meer op Westerse pottenkijkers langs de grens met Noord-Korea en Google’s streetview is niet beschikbaar in de beide Volksrepublieken.
Vandaag: Tumen-stad
Tumen-stad in 1994
Fietstaxis wachten voor het Tumen station op Chinese toeristen, westerse vakantiegangers zijn in deze afgelegen contreien op de vingers van een hand te tellen. Tumen-stad ligt direkt aan de Tumen rivier, vanaf de Chinese kade kan je een blik werpen op het Noord-Koreaanse Namyang aan de overkant. Dit is dan ook de belangrijkste attractie van deze voor de rest nog wat slaperige stad. Tumen heeft zo’n 120,000 inwoners waarvan de helft van Koreaanse afkomst is. Enkelen in die Koreaans Chinese gemeenschap onderhouden (zakelijk) contacten met familie, vrienden of kennissen aan de overkant.
De lokale bevolking en Chinese toeristen kunnen hier terug in de tijd blikken: her en der zijn verrekijkers neergezet waarmee men de Noord-Koreaanse oever kan bespieden. Meewarig schudden de Chinezen hun hoofd als ze over Noord-Korea spreken: het doet hun meteen denken aan hun eigen China van de jaren ’60, armoedig, ideologisch star en economisch in verval. Sommige wanhopige Chinezen zoeken in de hoogtijdagen van Mao’s culturele revolutie in diezelfde jaren ’60 zelfs hun heil aan de overzijde. Maar in de jaren ’90 zijn het Noord-Koreanen die de Chinese kant op trachten te komen. In beide gevallen is de oorzaak dezelfde: honger.
Veel activiteit valt er in Namyang niet te bespeuren vanaf de Chinese kant. De Noord-Koreaanse bebouwing is schaars, grijs en grauw en er loopt slechts een enkeling op straat. Twee andere attracties in Tumen zijn de brugverbindingen met Noord-Korea, die op korte afstand van elkaar te vinden zijn. Eerst is daar de Tumen rivier/verkeersbrug, door het Japanse leger rond 1941 aangelegd. Er is op de dag van mijn bezoek duidelijk meer verkeer bij deze brug dan een paar dagen geleden bij Shatuozi nabij Hunchun (zie grensgevallen #2). In beide richtingen staan auto’s en vrachtwagens opgesteld. De brug heeft maar één rijstrook. De douaniers zijn vandaag niet echt gediend van foto’s, ik mag helaas de toegangspoort niet op.
Een halve kilometer verderop ligt de Tumen spoorwegbrug. De brug is in 1932 door de Japanners neergezet en nog steeds in gebruik. Sterker nog, het is de enig functionerende spoorwegverbinding over de Tumen rivier in Jilin provincie. Het oorspronkelijk aangelegde voetgangerspad naast de enkelvoudige spoorlijn is niet begaanbaar, mensen kunnen niet langer over deze spoorbrug lopen.
Rondstruinend langs de Chinese kade is het opmerkelijk om te zien hoe nauw en ondiep de grensrivier tussen China en Noord-Korea soms is. Zandbanken doemen overal in het lage water op. Het is goed voor te stellen dat desperate Noord-Koreanen dit soort locaties kiezen om een riskante oversteek te maken, hopend niet gezien te worden door Noord-Koreaanse of Chinese grenspatrouilles. Die geruchten over een toenemende vluchtelingstroom vanuit Noord-Korea doen sinds 1992 steeds meer de ronde. Tijdens mijn korte verblijf in Tumen krijg ik van de lokale bevolking niets hierover te horen . Die houdt bij voorkeur haar kaken stijf op elkaar daar China’s officiele beleid is om opgepakte vluchtelingen linea recta terug de grens over te sturen. Met dit beleid hoopt de Chinese regering Noord-Koreaanse vluchtelingen te ontmoedigen en een exodus te voorkomen.
Tumen anno 2019
Net zoals Hunchun is Tumen in 2019 aangesloten op het hogesnelheidsspoorwegnet. En de G12 snelweg loopt langszij. De stad heeft zich zeker ontwikkeld, al blijft het evenals Hunchun ver achter bij de spectaculaire metamorfose die steden als Beijing, Shanghai en Guangzhou de afgelopen twee decennia hebben ondergaan. Het inwonersaantal is gegroeid tot zo’n 140,000, het binnenlandse toerisme is toegenomen. De verrekijkers staan er nog steeds, het aapje kijken bij de buren blijft ongemeend populair onder de Chinezen.
De handel met de Koreaanse buur laat danig te wensen over, Kim Jong-un’s nucleaire escapades en de internationale sancties gooien voor Tumen roet in het eten. De inwoners van Tumen balen vooral van de -buiten hun schuld- gemiste kansen. En schrikken iedere keer van Kim Jong-un’s nucleaire testen zo’n 200km verderop, die in Tumen en Jilin provincie goed voelbaar zijn.
Zowel de ouwe verkeers- en spoorwegbrug vormen onveranderd de connectie tussen Tumen en Namyang. Satellietfoto’s en check’s door specialistische websites als Beyond Parallel (https://beyondparallel.csis.org/) laten zien dat aan Noord-Koreaanse kant de veranderingen in infrastructuur mondjesmaat zijn. Namyang station heeft bijna even beperkte faciliteiten en wagoncapaciteit als in 1994. Desondanks is deze aloude, enkelvoudige spoorwegovergang voor Noord-Korea cruciaal voor de uitvoer van ijzererts en hout, die in het gebied rondom Namyang worden gewonnen.
Wel besluiten beide landen in 2016 om “gezamelijk” een nieuwe, tweebaansbrug naast de oude verkeersbrug neer te zetten. China doet eigenlijk al het werk: het levert de materialen en is verantwoordelijk voor de constructie. De aanleg van de brug loopt aanzienlijke vertraging op als na zware regenval de Tumen rivier buiten haar oevers treedt en een deel van Namyang opslokt en het spoor beschadigt. De getroffen huizen en gebouwen in Namyang worden met de grond gelijk gemaakt en vervangen door hoogbouw. In Augustus 2018 verschijnt de volgende foto op de Daily North Korea website (www.dailynk.com), een nieuwsorganisatie die de ontwikkelingen in Noord-Korea op de voet volgt vanuit het buitenland.
De Daily NK plaatst op 15 november 2018 een video waaruit valt op te maken dat de nieuwe brug al vrijwel voltooid is (https://www.dailynk.com/english/new-china-north-korea-bridge-across-tumen-river-nears-completion-video-reveals/ ) . De datum van ingebruikname is onduidelijk: de Chinezen zijn wellicht beducht voor negatieve internationale percepties zolang de internationale sancties nog van kracht zijn. Mocht de nieuwe Trump-Kim top weinig opleveren en de Chinees-Amerikaanse handelsoorlog niet de-escaleren, dan is de vraag of China zich nog veel van die percepties zal aantrekken.
Chinees prikkeldraad langs de Tumen oever dient tegenwoordig als een extra afschrikking voor Noord-Koreanen die het in hun hoofd halen om de rivier over te vluchten. Op verschillende plekken zijn camera’s geïnstalleerd. De Chinese overheid vraagt bovendien de lokale bevolking om illegale activiteiten langs de grens meteen te rapporteren. De piek in de vluchtelingenstroom ligt tussen 1995 en 2000, ieder jaar ontvluchten ettelijke duizenden Noord-Koreanen de armoede: het wordt de wereld langzaam duidelijk dat Noord-Korea gebukt gaat onder een zware hongersnood, na jaren van economisch wanbeleid en door het wegvallen van financiële support van Rusland als gevolg van de ineenstorting van de Sovjet Unie. Geschat wordt dat een half tot één miljoen inwoners van de honger omkomen. Zelfs Noord-Koreaanse grenswachten kiezen eieren voor hun geld en wagen in die dagen veelvuldig de oversteek.
Kim Jong-un neemt na zijn aantreden in 2011 als eerste de grensbewaking onder handen. Hij laat meer hekwerk langs de waterwegen aanleggen. De grenspatrouilles worden opgevoerd: Kim poogt desertie onder grenswachten tegen gegaan door ze frequent van locatie te laten roteren waardoor ze moeilijker relaties kunnen opbouwen met de lokale bevolking. Ook worden familieleden van gevluchte Noord-Koreanen zonder pardon naar strafkampen gestuurd. Door China teruggestuurde vluchtelingen worden gemarteld en niet zelden geëxecuteerd. https://www.theguardian.com/world/2015/may/07/north-korea-defectors-drop
https://www.rfa.org/english/news/korea/rotated-02142018095544.html
Het aantal vluchtelingen mag heden ten dage dan omlaag zijn gegaan, er wordt in verschillende media nog immer melding gemaakt van vluchters. (voor een recent verhaal over de ontberingen die vluchtelingen soms moeten doorstaan, zie bijv https://www.bbc.com/news/av/world-asia-46921729/north-korean-defectors-who-had-to-escape-twice
.https://www.nytimes.com/2016/05/15/opinion/sunday/life-as-a-north-korean-refugee.html
Corrupte Noord-Koreaanse en Chinese grenswachten en soldaten zijn bereid om tegen betaling een oogje dicht te knijpen bij vluchtende burgers. Een ondergronds netwerk in Jilin provincie en elders in China helpt -net zoals in de jaren ’90- Noord-Koreanen, als ze geluk hebben tenminste, het land uit. Voor een buitenstaander is het moeilijk vat te krijgen op wat er werkelijk gaande is in het schemerige grensgebied rond Tumen en Hunchun
Ter illustratie, Chinese toeristen op de kade bij Tumen-stad, op de achtergrond Noord-Korea foto: Damir Sagolj, Reuters: 16 April 2018, zie volgende link https://widerimage.reuters.com/story/a-road-trip-on-the-edge-of-north-korea
Voor een overzicht van de ontwikkelingen in Noord-Korea onder de Kim dynastie, zie bijv Casper van der Veen, “De Kim Dynastie: geschiedenis van Noord-Korea”, Amsterdam 2018