26/02/2020_In mijn eerdere blogpost maakte ik al melding van het kamerdebat van 6 februari jongstleden, over de 5G uitrol, Huawei en het gevaar van spionage en sabotage. Gedurende het schimmige debat werd niet duidelijk wat het kabinet nu als de kern en kritieke onderdelen van het netwerk beschouwt: juist om redenen van de nationale veiligheid, kan de regering niet publiekelijk de kritieke elementen van het netwerk voor het parlement en de burger identificeren, aldus de betrokken ministers (EZK, Justitie en Veiligheid, Defensie en BuZa). https://www.mijngroeve.nl/nl/geschiedenis/5g-vs-vk-europa-go-dutch/

AMvB

Het Nederlands parlement is min of meer buitenspel gezet in de discussie over (de controle van) de 5G uitrol en het daaraan gelieerde vraagstuk van de nationale veiligheid door de algemene maatregel van bestuur (AMvB) die het kabinet Rutte begin December heeft uitgevaardigd. Die AMvB is het uitvloeisel van de procedure die het kabinet begin 2019 instelde: op 21 februari 2019 werd een interdepartementale Taskforce Economische Veiligheid onder leiding van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) van het ministerie van Justitie en Veiligheid opgericht (“de Taskforce”): een interdepartementale samenwerking met vertegenwoordigers uit allerlei verschillende ministeries en de AIVD en MIVD.

De Taskforce werkt ook samen met de drie grote telecomproviders (KPN, T-Mobile, VodafoneZiggo). Die dienden/dienen samen alle risiko’s van de 5G uitrol in kaart te brengen, uitmondend in de AMvB (Besluit veiligheid en integriteit telecommunicatie). Die AMvB van afgelopen December heeft dus bepaald dat bij ministeriële regeling nadere maatregelen (kunnen) worden afgegeven met betrekking tot technische en organisatorische regels en eisen omtrent de 5G uitrol en nationale veiligheid.

Aanleiding voor deze aanpak waren de waarschuwingen van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten voor infiltratie van statelijke actoren, die willen spioneren in de telecomsector dan wel de boel saboteren. China behoort tot de top 5 van hackers in de wereld. Misbruik van producten en diensten van leveranciers in de telecomsector biedt statelijke actoren spionagemogelijkheden ten aanzien van vertrouwelijke bedrijfs- en overheidsinformatie, persoonsgegevens en andere gevoelige informatie en kan daarmee de nationale veiligheid van Nederland in het geding brengen. Daarnaast werd geconstateerd dat er meerdere landen (=bijv China en de VS) zijn waar wetgeving van kracht is die dienstverleners kan dwingen mee te werken aan inlichtingenactiviteiten

Dynamisch toetsen

De Taskforce kwam tot de conclusie dat de oorspronkelijk geplande beveiligingsmaatregelen die de aanbieders van mobiele netwerken op grond van de zorgplicht in de Telecommunicatiewet op zich hadden genomen, onvoldoende waren, gelet op “het actuele dreigingsbeeld.” Kortom, aanvullende maatregelen waren/zijn nodig, zowel ten aanzien van de beveiliging als ten aanzien van de door netwerkaanbieders gebruikte producten en diensten. Bovendien moet, om “aan te blijven sluiten bij de veranderingen in dreiging en technologische ontwikkelingen”, in samenwerking met de telecomaanbieders een structureel proces worden ingericht passend bij de huidige verantwoordelijkheden en rollen. Dit betekent dat doorlopend dreigingsinformatie tussen de betrokken partijen wordt gedeeld, om constant te evalueren (“dynamisch toetsen“) of technologische ontwikkelingen nieuwe beveiligsmaatregelen met zich mee brengen wanneer bijvoorbeeld niet kritieke onderdelen ondertussen als kritiek zouden kunnen worden beschouwd…

De drie in Nederland actieve telecomoperators kunnen dus door de minister aanvullende beveiligingsmaatregelen worden opgelegd, die zij dienen na te leven. Zonder Huawei bij naam te noemen stelt de AMvB dat “onbetrouwbare leveranciers” van 5G apparatuur moeten worden uitgesloten van de kern van het netwerk. De AmvB geeft een definitie van onbetrouwbaar die alleen op Huawei kan slaan. Wat precies de kern of kritieke onderdelen behelsen wordt summier uitgelegd: “dit zijn de onderdelen waarvoor geldt dat de leverancier uitgebreide toegang tot gevoelige locaties, gevoelige ICT-systemen, vitale infrastructurele installaties of werken krijgt, waarbij misbruik een nationaal veiligheidsrisico kan vormen.” De beoordeling daarvan is aan de taskforce en de minister, en het kabinet zal gebruik maken van informatie van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. De beschikkingen worden met het oog op bescherming van de nationale veiligheid in overleg met de minister van Justitie en Veiligheid genomen en alleen in vertrouwelijkheid met de telecom operators gedeeld.

Groen Links motie

Tijdens het kamerdebat op 6 februari stelde met name Groen Links kamerlid Mevr. Buitenweg vragen aan de betrokken ministers over het onderscheid tussen kern en periferie en over vitale infrastructuur. Worden bepaalde geografische locaties (denk aan Schiphol, Rotterdam haven, parlementsgebouw in Den Haag) als vitaal onderdeel beschouwd? Het kabinet wilde hierover geen enkele uitspraak doen, wat Buitenweg deed verzuchten dat dat een gekke toestand was in vergelijking met de transparantie die de Britse regering met haar recente besluit betracht (zie https://www.mijngroeve.nl/nl/geschiedenis/boris-huawei-besluit-volgt-angela/)

Buitenweg kaartte ook fijntjes een ander probleem van de kern-periferie benadering aan: “Voor veel toepassingen van 5G is snelheid van dataverkeer cruciaal. Die data zullen daarom dichter bij de bron worden opgeslagen en berekend. Daarmee wordt het onderscheid tussen kern en periferie in de loop van de jaren steeds minder relevant. Erkennen de bewindspersonen dat en zien zij dit RAN (radio access network) ook als een kritiek onderdeel van 5G?”

Volgens de risico analyse van de Europese Commissie is RAN een “hoog risico” maar niet kritisch: aannemelijk is dat het Nederlandse kabinet zich op hetzelfde standpunt stelt. De Kamer nam daarop een motie van de VVD aan die de regering de bevoegdheid geeft de AMvB ook toe te passen op de antennes in het Radio Access Network. Dus als de minister het nodig acht, kan Huawei ook uitgesloten worden van het RAN, maar of dat zo is gaan u en ik niet officieel horen. Groen Links wilde nog een stap verder gaan met een daaropvolgende motie die het kabinet opriep om telecomaanbieders te verplichten om, ten minste in geografische gebieden met vitale infrastructuur, uitsluitend gebruik te maken van vertrouwde leveranciers in het Radio Access Network (i.e. Huawei bij voorbaat uitsluiten). Die motie werd door de minister ontraden en uiteindelijk door de regeringspartijen met een meerderheid weggestemd.

Een select aantal leden van de Tweede Kamer zal vertrouwelijk op de hoogte worden gehouden van de bevindingen, dynamische toetsen en aanvullende veiligheidsmaatregelen van de Taskforce en het kabinet. De telecom operators maken al deel uit van de Taskforce en zullen regelmatig worden geïnformeerd over de ministeriele beslissingen. De burger blijft echter in het ongewis.

Lokale Nederlandse politiek

Ofschoon de 5G uitrol dus op nationaal niveau via de AMvB wordt beslist, zou het interessant zijn om te weten hoe er ondertussen op lokaal niveau over deze kwestie wordt gedacht. Heeft de harde, anti-Huawei opstelling van Groen Links in de Kamer bijvoorbeeld een uitwerking op Amsterdam, waar Groen Links de grootste partij in de gemeenteraad is, met een uit die partij afkomstige burgemeester? In het Amsterdamse smart city concept namen oorspronkelijk bijv. de Bijlmer/Johan Cruijff Arena en Huawei een speerpunt positie in: hoe denken de Amsterdamse Groen Linksers daar nu over? Is de Arena een strategische lokatie? Welke rol blijft Huawei spelen in het smart city concept? En zoals al eerder beschreven in mijn blog, in Rotterdam uitte de gemeenteraad vorig jaar haar bezwaren tegen de aanwezigheid van Huawei (zie https://www.mijngroeve.nl/nl/geschiedenis/rotterdamse-gemeenteraad-wil-huawei-uitbannen-volgt-amsterdam/) in het havengebied. Gaan deze en andere gemeentes meer van zich laten horen?

Het kabinet Rutte blijft in al zijn communicatie over de 5G uitrol “landenneutraal”, in lijn met de aanpak voorgesteld door de EU. Huawei wordt nimmer bij naam genoemd als onbetrouwbare leverancier en dus niet bij voorbaat uitgesloten van het netwerk. De coördinatie en monitoring van de uitrol ligt in handen van de Task Force. De veiling van de frequenties staat nu gepland voor juni 2020.

Met een schuin oog kijkt Rutte onderwijl ongetwijfeld naar onze oosterburen, waar de regeringspartijen CDU/CSU worstelen met het 5G vraagstuk en een definitieve beslissing over Huawei door Merkel weer is uitgesteld….Een deel van de Unionsfraktie wil eigenlijk volledige uitsluiting van Huawei, ook om de nauwe veiligheids-en inlichtingenbetrekkingen met de VS te waarborgen. Merkel wil daar niet aan. Een intern compromis is geformuleerd, maar een uiteindelijke beslissing/voorstel tot nadere datum uitgesteld. De bondskanselier wil de EU top met China in maart afwachten (als ie tenminste doorgaat: corona virus!). Verschil met Nederland is dat de Duitse Bondsdag wel het laatste woord heeft over de 5G lancering, de rol van de telecom operators, alsmede apparatuur leveranciers.

De VS hebben bij monde van hun hoofd van het cybersecurity department de druk op Europa nog maar weer eens opgevoerd, met een stellingname waar Groen Links en een gedeelte van de Kamer zich misschien ook in zou kunnen vinden.. (zie interview met Robert Strayer https://www.bbc.com/news/technology-51581095)…Het zou me niet verbazen als Strayer ook recentelijk nog contact heeft gehad/gezocht met de Nederlandse Task Force, maar dat is allemaal staatsgeheim natuurlijk….

Hoe verder?

De bevindingen van die Task Force mogen u en ik nooit te weten komen. Huawei zal voorlopig een rol blijven houden in het Nederlandse netwerk, de overheid belooft de (veiligheids) risiko’s te managen en minimaliseren. Afhankelijkheid van één leverancier zal worden uitgesloten. De Britse aanpak die het aandeel van Huawei in de kern uitsluit en in de periferie tot max 35% beperkt, leek in het Kamerdebat de nodige parlementsleden aan te spreken. Dergelijke transparantie krijgen we in Nederland dus niet. Maar het lijkt niet ondenkbaar dat ook in ons land de participatie van Huawei in het RAN beperkt zal/gaat worden, zeker als lokaal zoals in Rotterdam en Amsterdam daartoe stevige stemmen opgaan, al zal het kabinet zich opnieuw onthouden van publieke uitspraken. Het dynamisch toetsen houdt de mogelijkheid tot het verder afbouwen van het aandeel Huawei in het Nederlandse netwerk open. Al zullen we nooit uit de mond van een van onze kabinetsleden horen dat ze Huawei een onbetrouwbare partij achten.

Alle Europese regeringsleiders zouden momenteel van de ene kant het liefst tijd willen rekken om te zien of er toch nog alternatieven zijn voor Huawei, dat in Europa vaste voet aan grond (beginnend met 3G/4G jaren geleden) heeft gekregen. Van de andere kant willen ze de lancering van de 5G uitrol koste wat het kost laten doorgaan: Europa will immers niet achterop raken in de 5G wedloop, de moderne versie van race naar de maan uit de jaren ’60. Volledige uitsluiting van Huawei zal de Europese uitrol aanzienlijk vertragen, behoorlijk compliceren en een stuk duurder maken….

Een geleidelijke en tenslotte volledige uitfasering/vervanging van alle Huawei apparatuur uit de Europese 5G netwerken is echter niet onvoorstelbaar, al zal dat de Europese overheden en telecomoperators tijd en geld gaan kosten. In Frankrijk wordt door sommige operators Huawei (4G) apparatuur al stilletjes niet alleen uit de kern maar ook gedeeltelijk uit de periferie van de netwerken gehaald om de afhankelijkheid van de Chinese telecomgigant in te perken. Duitsland zal waarschijnlijk eveneens die kant op gaan, ongeacht hoezeer Merkel haar best ook doet om de Chinezen niet publiekelijk voor het hoofd te stoten.

Deutsche Telekom

Eerder deze maand hebben de Amerikaanse autoriteiten de merger van T-mobile US, de dochteronderneming van Deutsche Telekom (DT), en het Amerikaanse Sprint goedgekeurd. DT krijgt 42% van de aandelen van de nieuwe entiteit in handen, die een voorname rol wil spelen in de 5G uitrol in de VS. In Duitsland was/is DT grootafnemer van apparatuur van het door de VS zo verfoeide Huawei, dat van deelname aan het Amerikaanse netwerk volledig is uitgesloten. Het nieuwe T-mobile in de VS heeft een marktwaarde van $120 billion (versus $274 billion voor AT&T en $242 billion for Verizon).

Is er in de Amerikaanse wandelgangen misschien lichte pressie op het DT management uitgeoefend om ook in Duitsland Huawei te laten vallen in ruil voor acceptatie van de merger, of gebeuren dat soort dingen niet in de wandelgangen? Wel opvallend dat DT CEO Hoettges een paar dagen na de goedgekeurde fusie zei: “Wat er wordt besproken in Brussel en Duitsland heeft geen enkele impact op Deutsche Telekom: het lijkt erop dat de Duitse regering een oplossing vindt die we kunnen implementeren”, waarbij hij zich wel haastte om er bij te zeggen dat ie niet verwachtte dat de Duitse overheid het aandeel van hoge risico leveranciers (lees Huawei) in het RAN tot 35% zou limiteren zoals in de VK….

Wellicht dat op langere termijn een gedeelte van de functies van de custom made hardware door zgn open RAN software kan worden overgenomen, waardoor de afhankelijkheid van de hardware leveranciers kan worden gereduceerd. Maar de toepasbaar- en veiligheid van zo’n open RAN systeem zal ook getest moeten worden en vergt nog vele, vele jaren…

Achter de schermen

Achter de schermen is er waarschijnlijk druk contact tussen de EU en de Amerikanen, ondanks alle Europese scepsis tegenover de onbetrouwbare Trump, die met zijn Amerika first policy de indruk wekt dat de VS louter nog hun eigen belangen in het vizier hebben. De Amerikanen hebben in de media al luidruchtig opgeroepen tot meer Amerikaans-Europeaanse technologische samenwerking in 5G, als tegenoffensief tegen de Chinese reus Huawei. Hoe die samenwerking precies moet uitpakken en in welke vorm gegoten weet niemand, de regering Trump blinkt vooral uit in het afgeven van tegenstrijdige, onduidelijke berichten. Ze heeft natuurlijk sowieso een ernstig geloofwaardigheidsprobleem.

Toch lijkt het niet onaannemelijk dat vooral de Britten oren zullen hebben naar een verregaande technologische samenwerking met de VS, ook op het vlak van 5G. Zal continentaal Europa dan volgen of een eigen pad (blijven) inslaan? Of is T-mobile’s fusie met Sprint misschien juist de opmaat tot meer Europees-Amerikaanse samenwerking op telecomgebied? De anti-Huawei en China houding overstijgt Trump en wordt gedeeld door het voltallige Amerikaanse Congres, het zij hier nog maar eens een keer gezegd….De EU werkt weliswaar aan grootse plannen voor digitale soevereiniteit, vooralsnog kan ook Europa niet om Amerikaanse technologie en bedrijven heen. Het is zeer twijfelachtig of Europa een positie kan blijven innemen waarbij geen keuze wordt gemaakt wordt tussen Amerika en China. Die gulden middenweg zal in 2020 steeds meer onder spanning komen te staan, tenzij de twee grootmachten hun geschillen bijleggen en in multilaterale fora werken aan universele standaarden voor 5G, privacy, dataprotectie en cybersecurity, IP bescherming, etc.

De verhoudingen tussen Amerika en China staan echter op scherp: of het zgn fase 1 handelsakkoord een zalvende werking zal hebben is sterk de vraag, zeker nu het corona virus de uitvoering ervan in de weg zou kunnen gaan zitten. Bovendien gaat de Amerikaanse campagne tegen Huawei en Chinese high-tech bedrijven onverdroten voort. Sommige krachten in de Amerikaanse regering lijken louter uit op het om zeep helpen van Huawei, een vrij nutteloze, korte termijn strategie aangezien China’s technologische opmars voort zal gaan. Ze is een realiteit, die de Westerse wereld onder ogen moet zien.

Export controles

De geruchten dat de Amerikaanse overheid export van gevoelige, strategische technologie en apparatuur met Amerikaanse inhoud/IP aan China verder aan banden wil leggen, houden aan. Het is belangrijk om te weten dat de Amerikaanse zgn export controle wetten “extra territoriaal” zijn. Dat wil zeggen, de VS proberen de export van derde landen naar gecontroleerde bestemmingen te reguleren als die export bepaalde Amerikaanse inhoud bevat, i.e. >= 25% uitmaakt van het totale produkt. In Amerikaanse regeringskringen woedt een verhitte discussie over de vraag of die drempel moet worden verlaagd tot 10% in het geval van export naar China.

Die discussie is uiterst ingewikkeld: de aard van moderne oorlogvoering maakt het Amerikaanse leger afhankelijker van de nieuwste generatie informatie- en communicatietechnologie, die door de particuliere sector wordt ontwikkeld. De gezondheid van de high-tech sector is cruciaal voor een modern leger. De militaire verkopen vormen slechts een klein deel van de inkomsten van de high-tech bedrijven: om gezond te blijven moeten die bedrijven exporten, omdat daar het grootste deel van hun inkomsten ligt… Het blokkeren van exportvergunningen zou kunnen betekenen dat de getroffen Amerikaanse en Westerse bedrijven een belangrijke bron van inkomsten verliezen, waardoor uiteindelijk minder geld aan R&D voor militaire doeleinden kan worden besteed…

Een verzwaring van de Amerikaanse export controle regels zou niet alleen een impact hebben op Amerikaanse chipleveranciers maar ook bijvoorbeeld kunnen betekenen dat TSMC, de Taiwanese foundry, niet langer wafers in <=10nm techhnologie aan Huawei/Hi-Silicon kan leveren, en ASML zou kunnen fluiten naar een export licensie voor zijn EUV machines, omdat >10% van de knowhow in die meest geavanceerde technologie/apparatuur uit de VS afkomstig is. Het kabinet Rutte toonde zich afgelopen jaar gevoelig voor Amerikaanse pressie (al stelt Den-Haag natuurlijk dat de beslissing uit volstrekt zelfstandige Nederlandse analyse voortkomt) en verleende een eerder aan ASML toegezegde uitvoer licensie niet. Het laat zich aanzien dat Amerikaanse druk op Nederland in dit soort kwesties slechts verder zal toenemen in 2020, zeker als Trump ook nog eens de verkiezingen zou winnen.

Impact van het geopolitieke conflict

Deze realiteit is langzaam aan in Europa, het kabinet en de Tweede Kamer ingedaald. We zitten middenin een geopolitieke battle, met technologische domantie als inzet. Veel Europeanen hebben moeite met de economische en technologische afhankelijkheid van Amerika, dat immers niet terugschrikt voor bullying en de inzet van allerlei pressiemiddelen om zijn zin door te drijven. Om je dan economisch of technologisch afhankelijk te maken van communistisch China, een staat met een eenpartijstelsel zonder een onafhankelijk rechtssysteem lijkt een nog minder aantrekkelijke optie. De EU, met leiders als Merkel en Rutte voorop, heeft jarenlang het debat of er grenzen (moeten) zijn aan het handel drijven met een communistisch land geleid door een autocratisch bewind, willen ontlopen. Dit kan nu niet meer, maar een uniform Europese antwoord of strategie lijkt (te) laat tot stand te komen, en is vooral reactief in plaats van pro-actief. https://www.politico.eu/article/huawei-dangles-investments-to-european-governments-for-grace/

De Duitse afhankelijkheid van China (denk aan de auto-industrie) is al naar de verkeerde kant van de balans doorgeslagen, Merkel zit met de gebakken peren. Het beperkt haar bewegingsvrijheid in het Huawei debat. Dat het kabinet Rutte zich plotsklaps beroept op het argument van nationale veiligheid om een publieke discussie over 5G uitrol en veiligheid te belemmeren is vrij lachwekkend wetende dat de premier jarenlang heeft toegestaan (aangemoedigd!) dat telecom operators en lokale gemeentes met Huawei in zee gingen, zonder ook maar een keer een waarschuwend woordje over nationale veiligheid te hebben geuit. Het kabinet wekte dikwijls de indruk zich meer druk te maken om de Chinese gevoeligheden in het Nederlandse debat over de relatie met de Volksrepubliek dan over nationale veiligheid.

Ericsson en Nokia

Dat er geen alternatieven voor Huawei (zouden hebben) bestaan, waarover Boris Johnson intussen krokedillentranen plengt, is tevens een gotspe. De EU leiders, met Johnson voorop, hebben die alternatieven jarenlang zelf ondermijnd door overenthousiast Huawei binnen te halen, want de door de staat gesponsorde Chinezen waren vooral goedkoop en goed. De rode loper ging uit voor het Chinese bedrijf in de Europese drang om haantje de voorste te zijn in 5G tegen de laagste prijs, maar werd niet echt uitgerold voor de duurdere Europese concurrenten Nokia en Ericsson. Het Europese vrije markt denken voerde de boventoon en bood Huawei allerlei kansen: gemakshalve werd voorbij gegaan aan het feit dat de Chinese overheid miljarden in het bedrijf pompte om het tot een dominante speler in 5G te laten uitgroeien. Iets meer Europese belangstelling voor de positie en het belang van Nokia en Ericsson was wel op zijn plaats geweest. Het toont aan dat het geopolitieke-en veiligheidsdenken in Europa nog zwaar onderontwikkeld is, met een vrij naïeve voorstelling van zaken over de strategische zetten van het Chinese communistische bewind. Het illustreert dat Nederland en Europa weinig bewust zijn omgegaan met hun afhankelijkheden….

China onder het vergrootglas

China ligt inmiddels in de media wel onder het vergrootglas, daar hadden Huawei, de Chinese Communistische Partij en de Europese regeringsleiders zoals Rutte misschien geen rekening meegehouden. De Chinese bestrijding van het corana virus, uitvoerig geprezen door het WHO en Trump, brengt tegelijkertijd de prijs die de Chinese burger betaald voor de daadkracht van de Chinese overheid nog maar weer eens aan het licht, voor de oplettende Westerse burger althans. Drones, surveillance camera’s en facial recognition zorgen voor % privacy in China, zoveel moge iedereen inmiddels toch wel duidelijk zijn.

Bovendien werd het virusprobleem meer dan een maand door de centrale Chinese overheid onder de pet gehouden, iets waarover we de WHO niet meer gehoord hebben. Door dat Chinese gedraal werd verspreiding van het virus aan de vooravond van de Chinese Nieuwjaarsvakantie vergemakkelijkt, Chinese burgers noch de rest van de wereld waren zich bewust van de ernst van de situatie vlak voor het begin van een superdrukke vakantieperiode waarin miljoenen Chinezen heen en weer (incl. naar het buitenland) plachten te reizen.

De situatie in Hongkong blijft gespannen. Het virus zorgt voor verdere angst en ongenoegen onder de toch al zeer ontevreden bevolking, de economie aldaar stokt. Tot overmaat van ramp veroordeelde gister een Chinese rechtbank Gui Minhai, de door China gekidnapte boekhandelaar uit Hongkong met Zweeds paspoort (zie https://www.mijngroeve.nl/nl/geschiedenis/een-nieuw-virus-koortsige-chinese-ambassadeurs/), tot 10 jaar cel vanwege “samenzwering met buitenlandse mogendheden en veiligheidsdiensten.” De zaak vormt al jarenlang de bron van een voortslepende diplomatieke rel tussen Zweden en China, waarbij de EU regeringsleiders zich het liefst op de achtergrond houden. Het Europese parlement heeft zich vorig jaar eindelijk geroerd in deze zaak. Ben benieuwd of de Tweede Kamer dit soort Chinese praktijken nog langer onbecommentarieerd voorbij zal laten gaan: de Chinese repressie in Xinjiang kan inmiddels op de volle aandacht van onze parlementsleden rekenen.

Wat helaas al die jaren in Nederland heeft ontbroken is een daadwerkelijk groot en en intensief China debat over Nederland, Europa en de strategie en positiebepaling ten opzichte van de Volksrepubliek, in volle openheid in de Tweede Kamer, waarbij de Nederlandse regering zich niet beroept op allerlei nationale veiligheidsargumenten of Chinese gevoeligheden om die discussie uit de weg te gaan. Wat willen Nederland en de EU als geheel in de ontmoeting/relatie met China, handhaven, promoten en beschermen, in termen van veiligheid en handel, waarden, culturele traditie of anderszins?