15 Feb 2019_De 1400km lange grens tussen China en Noord-Korea wordt gevormd door 2 rivieren, de Yalu en de Tumen. De afgelopen 15 jaar heeft China fors geinvesteerd om dit afgelegen grensgebied in het Noordoosten van China te ontsluiten. Het gebied aan de Noord-Koreaanse kant is daarentegen onderontwikkeld gebleven. China is voor Noord-Korea de deur naar de buitenwereld. De grens kent een 15-tal overgangen, bestaande uit eenvoudige spoorwegbruggen of verkeersbruggen, dikwijls aangelegd door de Japanners in de jaren ’30-’40 van de vorige eeuw.

De 2 landen sloten in 1962 een grensverdrag om de daadwerkelijke scheidslijn in de rivieren vast te stellen. Ruwweg loopt die door het midden van deze grensstromen. Ook werd toen het bezit over een aantal eilandjes in de rivieren vastgelegd. Het is een publiek geheim dat dit grensverdrag niet onomstreden is, maar beide landen hebben verkozen om daar geen ruchtbaarheid aan te geven. Op sommige plekken zijn de Yalu en Tumen slechts enkele tientallen meters breed en zeer ondiep. In de winter bevriezen vaak delen van deze waterwegen. Sinds de 90-jaren pogen jaarlijks gemiddeld zo’n 1000-2000 Noord-Koreanen de illegale oversteek naar een beter leven te wagen. Sommigen worden door Chinese grenswachten opgepakt en terugggestuurd, anderen vinden via een ondergronds supportsysteem in China en allerlei omwegen hun heil in Zuid-Korea.

In juni 1994 maakte ik een reis langs de Chinese kant van deze grens, dat destijds nog zeer slecht bereikbaar was. Mocht Noord-Korea het pad van de hervorming kiezen, dan zou dit gehele grensgebied een enorme impuls kunnen krijgen, zeker als de huidige, internationale economische sancties zouden worden opgeheven. Het (handels)verkeer over deze grensbruggen geeft natuurlijk een indicatie van de stand van de (handels)betrekkingen tussen beide landen. Tegenwoordig kan dit via satellieten in de gaten worden gehouden. China heeft overigens evenmin als Noord-Korea toegang verleend aan Google streetview.

Hunchun, een nieuw Hong Kong

Mid-jaren ’80 opperden Chinese academici het idee om het concept van speciale economische zones, waarmee communistisch China al met succes het vrije markt denken in delen van het Zuiden had gelanceerd , geleidelijk toe te passen op andere regio’s in het land. De 3 afgelegen, onderontwikkelde Chinese provincies Liaoning, Jilin en Heilongjiang in het noordoosten van China, omringd door het nog armoedigere Mongolië , Noord-Korea en Siberië , konden zo’n economische stimulans goed gebruiken.

Uit deze gedachten vloeide een plan voort om ondermeer een economische zone te stichten in de nabijheid van het drielandenpunt van China, Rusland en Noord-Korea, bij de uitloop van de Tumen rivier. Het resulteerde uiteindelijk in een door de VN (UNDP) in 1991 ondersteund initiatief voor internationale samenwerking, het zgn Tumen River Area Development Program (TRADP). De insteek was dat deze drie landen verschillende soorten grondstoffen, landbouwprodukten en mankracht konden leveren en verhandelen in ruil voor investeringen van Japan en Zuid-Korea. Het achterland van Mongolië zou ook kunnen profiteren van deze eendracht. De Chinese plaatsen Hunchun en Tumen zouden een cruciale rol in dit transnationale plan moeten gaan spelen, net zoals de nabijgelegen gebieden aan de Russische en Noord-Koreaanse kant van de grens. Spoor-en landwegen zouden met elkaar verbonden moeten worden, luchtverbindingen worden ingesteld en Russische en Noord-Koreaanse zeehavens tot vrijhavens worden omgeturnd. Ziedaar de geboorte van een gouden driehoek.

Maquette 1994

Op 20 juni 1994 bevind ik mij in mijn zweterige kloffie op het kantoortje van de loco-burgemeester van Hunchun, mijnheer Yu, die vol enthousiasme vertelt over de ambitieuze Chinese plannen met dit gebied. Enkele dagen daarvoor was ik met mijn backpack in een goedkoop hotelletje neergestreken met de bedoeling om zelf een kijkje te nemen in die speciale economische grenszone bij Hunchun stad, een op zichzelf niet bijster attractieve plek met zo’n 150,000 inwoners, waarvan ~40% met een etnisch Koreaanse achtergrond. De hotelreceptioniste was dan ook nieuwsgierig naar de reden van mijn bezoek. Mijn antwoord deed haar subiet naar de telefoon grijpen: ze bleek het nichtje van de loco-burgemeester en een afspraak was zo geregeld.

Mr. Yu, een energieke 40-er, klein van stuk en gekleed in een wit overhemd en een kleurige stropdas, neemt voor lief dat ik er niet als het stereotype investeerder uitzie. Hij laat geen enkele kans onbenut om zijn speciale project te promoten. Zijn kantoortje staat midden in de speciale grenszone die met de auto vanuit de stad via een lange, rechte asfaltweg binnen zo’n 15 minuten te bereiken valt, gelegen aan de overzijde van de Hunchun rivier die de stad omringt. Hunchun is de belangrijkste stad in de nabijheid van het drie-landen punt (Fangchuan) tussen China, Rusland en Noord-Korea. Yu dirigeert mij vrolijk naar een maquette terwijl hij wordt geflankeerd door mijnheer Yang, een stevig gebouwde ingenieur en lid van het bestuur van Hunchun’s speciale zone. De maquette toont het toekomstige Chinese gebied rondom Hunchun, zo’n 25km2 met hoogbouw, bedrijven, appartementen, winkelcentra etc. De beide heren nemen alle tijd om mij een groots opgezet ontwikkelingsplan in 3 fasen te schetsen, waarbij in zo’n 15 jaar de economieen van Rusland en Noord-Korea vervlochten moeten geraken met Hunchun’s economische zone, dat tenslotte een gebied van >100km2 zal gaan beslaan. Ze verwachten dat Hunchun zelf binnen 10 jaar een miljoenenstad zal worden, een nieuw Hong Kong. Van een simpele import/export hub moet deze regio geleidelijk uitgroeien tot het centrum voor hoogwaardige technologische samenwerking in Noordoost-Azie door deelname van Japan en Zuid-Korea.

Beginfase

Momenteel zit men nog in de beginfase, die van de opbouw en aanleg van de infrastructuur bij Hunchun. De loco-burgemeester is zeer optimistisch over de kansen dat Rusland en Noord-Korea zich volledig achter het project zullen gaan scharen. Er zijn besprekingen gaande om ook eindelijk directe spoorwegbindingen tussen de drie landen te realiseren en de zeehavens voor elkaar open te stellen. Het laatste is voor China erg belangrijk omdat het zelf niet beschikt over een zeehaven in dit gebied. Bovendien is de Tumen rivier s’winters vaak bevroren. De Hunchun grenszone is zo’n 30km van de zee verwijderd. De laatste 17km van de Tumen rivier vormen de grens tussen Noord-Korea en Rusland, dan pas mondt hij uit in de zee van Japan. De Noord-Koreaanse haven Rason (ook wel Rajin genoemd) moet voor de Chinezen een belangrijke schakel worden. Mr. Yu en Rong hopen dan ook vurig dat de Noord-Koreanen hun volledige medewerking aan het internationale project zullen verschaffen.

Mr. Yu claimt verder dat er al zo’n 400 binnenlandse bedrijven opties op stukken grond hebben. Ook buitenlandse ondernemingen zouden grote interesse hebben. Mijn informele, uiterst vriendelijke ontmoeting wordt afgesloten met een rondrit over een gedeelte van het immense terrein, waaruit blijkt dat nog veel werk verzet zal moeten worden. Op basis van de paar gebouwen en elektriciteitsmasten is het moeilijk voor te stellen dat op deze plek over 10 jaar een modern industriegebied zal zijn verrezen.

Hunchun anno 2019

Volgens Mr. Yu’s oorspronkelijke plan zouden we inmiddels al ver voorbij fase 3 moeten zijn waarbij integratie van de regionale huishoudens van China, Noord-Korea en Rusland zou zijn bereikt. De werkelijkheid heeft zich wat weerbarstiger getoond.

Het TRADP initiatief boekte weinig vooruitgang in de jaren’90: het Noord-Koreaanse bewind investeerde niks in het Rason havengebied dat -verrassend genoeg- al in 1992 door Kim Il-sung tot speciale economische zone werd verklaard. Het onderlinge wantrouwen tussen de deelnemende landen en de talrijke (geo)politieke en ideologische tegenstellingen resulteerden in een algehele desinteresse in het TRADP project. In 2005 werd het TRADP hernoemd tot het “Greater Tumen Initiative (GTI)” met een specifieke focus op 5 sectoren: transport, toerisme, energie, investeringen en milieu. Lidstaten werden China, Rusland, Mongolie, Zuid – en Noord-Korea, met Japan als waarnemend lid.

De eerste intergouvernementele lichamen ter ondersteuning van de GTI’s besluitvorming werden 5 jaar later ingesteld. Intussen zegde Noord-Korea zijn lidmaatschap op vanwege het uitblijven van financiele injecties door Zuid-Korea en Japan. China, de belangrijkste drijvende kracht achter het GTI, zag zijn intentie om zijn eigen binnenlandse infrastructerele investeringen rondom Hunchun beter te laten renderen door ze onderdeel te laten uitmaken van een meer open, interregionale economische samenwerking vooralsnog niet gerealiseerd.

Noord-Korea’s 3de nucleaire test in 2013 leidde tot grote irritaties bij de Chinezen die poogden om de GTI weer op de rails te krijgen en de interregionale handel een duw in de rug te geven. De Chinese leider Xi Jinping had net zijn superambitieuze plan voor een soort nieuwe Chinese zijderoute (One Belt, One Road Initiative) gepresenteerd, een internationaal samenwerkingsproject om Azië , Europe, het Midden-Oosten en Afrika door een wijd logistiek en transport netwerk met elkaar te verbinden, gebruikmakend van wegen, (lucht)havens, pijplijnen, glasvezel etc. De nieuwe internationale (economische) sancties tegen Noord-Korea doorkruisten die Chinese plannen.

Door de ontmoeting tussen Trump en Kim Jong-un in Juni 2018 is er opnieuw wat hoop beginnen te gloren. Mocht de relatie tussen Amerika en Noord-Korea ontdooien, de sancties worden afgezwakt en Pyongyang kiezen voor economische hervorming, dan zou de GTI hogere prioriteit voor alle deelnemende landen kunnen gaan krijgen. Japan en Zuid-Korea onderkennen wel degelijk het potentieel van deze regio. Grote toeschouwer bij al de GTI discussies is Amerika geweest. De opeenvolgende Amerikaanse regeringen hebben wellicht de GTI vooral als een poging van China en Rusland gezien om Amerikaanse invloed in de regio te reduceren. Trump zal liever de komende topontmoeting met Kim Jong-un gebruiken om Pyongyang grote bilaterale, economische voordelen in het vooruitzicht te stellen mits het bewind zijn nucleaire race zal opgeven. Wellicht droomt de Amerikaanse president al stilletjes van een Trump Tower in Pyongyang.

Recente ontwikkelingen in de gouden driehoek

Loco-burgemeester Yu heeft niet volledig ongelijk gekregen. Hunchun heeft inmiddels een modern station en is aangesloten op het hoge snelheidstreinverkeersnet in China. Om het aanzicht van de wat grauwe stad op te vrolijken en toerisme aan te wakkeren werd in 2001 een oude boeddhistische tempel herbouwd. Er is ook een export zone binnen de speciale economische zone ingesteld, waar volgens recente Chinese cijfers > 65 ondernemingen uit Zuid-Korea, Japan, de VS en Rusland zich gevestigd hebben. De bedrijvigheid van binnenlandse ondernemingen is toegenomen, al concentreert die zich nog steeds op traditionele industrieën, produkten en goederen. De omvang van de gehele Hunchun economische zone bestrijkt inmiddels meer dan 25km2. De omslag naar hoogwaardige technische produktie is echter niet gemaakt, een nieuw hektisch, dynamisch en hip Hong Kong, Shenzhen of Shanghai is nog niet verrezen rond de oevers van de Tumen rivier.

China is nog steeds in gesprek met de Russen over het doortrekken van de HSL tot Zarubino en Vladivostok. Er is een specifieke Chinees-Russische handelszone binnen de Hunchun economische zone ingericht. Er bevindt zich een redelijk goeie snelweg tussen Hunchun en Kraskino aan de Russische grens. Hunchun’s inwonersgetal is gegroeid tot over de 250,000 en nieuwe snelwegen, bruggen en appartementen zijn uit de grond gestampt. Binnenlandse havens nabij Hunchun en de Tumen rivier zijn uitgediept en verbeterd. Russische en Koreaanse invloeden zijn in de straten duidelijk waarneembaar: produkten en goederen (vis/zeevruchten, drank, hout) uit deze landen zijn in Hunchun overal te vinden. Zo’n 400 Russische families wonen in Hunchun. Er zijn ook talrijke Noord-Koreanen werkzaam in de Chinese textielfabrieken en in Hunchun’s nachtleven en Noord-Koreaanse restaurants: de Chinezen zwijgen momenteel liever over hun aantallen en werkomstandigheden.

In 2003 verkreeg China ook het recht om het laatste stuk van de Tumen rivier te bevaren. De Chinezen begonnen rond 2011 met toestemming van Pyongyang met het uitdiepen van een pier in Rason haven aan de Noord-Koreaanse kust om haar gedurende het gehele jaar ijsvrij te houden. De Russen hebben sinds 2008 al toegang tot de 2 andere beschikbare pieren. Van Rason was er altijd al een oude spoorwegverbinding tot over de Russische grens.

Maar de nucleaire capriolen van Kim Jong-un en daaropvolgende internationale sancties hebben de ontwikkeling van Rason en de Tumen delta ernstig belemmerd. De Chinezen hebben voorlopig besloten het over een andere boeg te gooien: ze hebben hun interesse en geld naar Zarubino, de Russische zeehaven, verlegd. Putin heeft de laatste jaren zijn aandacht in toenemende mate naar het Russische Verre Oosten verschoven en zich meer bereid getoond met de Chinezen samen te werken. De Russen zijn bijvoorbeeld in onderhandeling met Beijing over het moderniseren van haven terminals en het openstellen van meerdere zeehavens langs de Siberische kust (Vladivostok, Nakhodka, en Vostochny).

Vele hindernissen zullen nog moeten worden genomen voordat loco-burgemeester Yu’s droom van een gouden driehoek met Hunchun als spil zal kunnen uitkomen. Doch geheel vervlogen is die droom allerminst. In en rondom Hunchun ligt al de infrastructuur om China snel met Noord-Korea en Rusland te verbinden. De Chinezen zijn er in ieder geval klaar voor.

zie ook https://www.nrc.nl/nieuws/1993/08/10/burgemeester-jin-van-hunchun-voorziet-rotterdam-van-7192033-a815248