2 Feb 2019_Een week of drie geleden liet Andere Tijden Sport een kort portret zien van Frans Derks (geboren 1 november 1930), de markante scheidsrechter uit de jaren ’60-70, met zijn korte broekjes en gebruinde benen. Terloops werd in de documentaire gewag gemaakt van het feit dat Derks na afloop van de wedstrijd in de bestuurskamers of kantines goed viel bij de vrouwtjes, al werd er niet veel dieper op ingegaan.

Deed me toch weer even grijpen naar het boek “Despereert Nimmer: de Geschiedenis van het Betaald Voetbal in Zwolle” van Friso Schotanus. In dat boek wordt uitvoerig melding gemaakt van het feit dat Derks in 1977 PEC Zwolle vaak zeer goed gezind leek. Ik meen me inderdaad te kunnen herinneren dat mijn vader in die dagen ook dikwijls zeer instemmend reageerde als ie wist dat Derks zou fluiten bij wedstrijden van PEC.

Juni 1977: de Zwolse affaire

In Mei 1977 verliest Eerste Divisionist PEC eerst de bekerfinale tegen eredivisionist Twente alvorens drie dagen later ook rechtstreekse promotie op de allerlaatste speeldag van de reguliere competitie te verspelen. De na-competitie die kort daarna van start gaat samen met Excelsior, Volendam en aartsvijand MVV, biedt PEC de kans om toch nog te promoveren. Het begin is goed met 2 overwinningen en vervolgens 2 gelijke spelen. In de voorlaatste wedstrijd tegen Excelsior thuis in Zwolle onder leiding van Derks sleept PEC er met moeite wederom een gelijkspel uit. Excelsior met trainer Thijs Libregts is na afloop furieus op Derks die grof spel van PEC onbestraft zou hebben gelaten en zijn ploeg een strafschop zou hebben onthouden. Excelsior is daardoor vrijwel kansloos geworden voor de eindoverwinning.

PEC daarentegen heeft de kansen in de laatste wedstrijd op 12 juni 1977 uit tegen MVV volledig in eigen hand: het heeft genoeg aan een gelijkspel tenzij Volendam met 4 doelpunten verschil van Excelsior zal winnen. Frans Derks leidt de wedstrijd in Maastricht, onder toeziend oog van een zware KNVB delegatie op de tribune. In de Geusselt blijft het 1-1 omdat volgens het woeste publiek Derks weigert MVV een penalty toe te kennen. Maar het mag PEC niet baten want Volendam verslaat Excelsior terzelfdertijd met 4-0!!

Een week of wat later beginnen in de Zwolsche Courant artikelen te verschijnen waarin wordt gesteld dat de Volendamse scheidsrechter Jan Keizer, in alles de tegenpool van de flamboyante Derks, de KNVB had ingelicht dat Derks “het deed” met de aantrekkelijke dochter van PEC Zwolle voorzitter van der Wal en PEC zou bevoordelen. Dit zou de daadwerkelijke reden zijn geweest van de aanwezigheid van de zware KNVB delegatie in de Geusselt. Zowel Derks als Yvonne van der Wal ontkennen ten stelligste een liefdesrelatie en voelen zich zwaar genaaid door de “onberispelijke” Keizer. Ze eisen onmiddelijke excuses. Die maakt Keizer later per brief en alles loopt met een sisser af. Keizer krijgt een berisping van de KNVB, maar tussen Derks en Keizer zal het nooit meer goed komen.

De KNVB laat de kwestie verder rusten en Derks mag gewoon wedstrijden van PEC blijven fluiten. In mei 1978 leidt hij zijn allerlaatste wedstrijd in het betaalde voetbal uitgerekend in Zwolle: hij dirigeert de kampioenswedstrijd van PEC tegen Vlaardingen (3-1). Kort voor tijd geeft hij zichzelf een publiekswissel. En volgens de overlevering laat hij zich daarna op een witte schimmel door de binnenstad rijden tijdens de kampioensparade. Ik was erbij, maar heb helaas Derks in de grote menigte niet op een paard kunnen ontwaren. Toch lijk het me niet onaannemelijk dat ie zich trots op een paard liet rondvoeren.

Het is bij Derks sowieso niet eenvoudig om feit en fictie uit elkaar te houden. Het verwarrende aan de roddels over de Zwolse liefdesaffaire was dat het merendeel van het Zwolse voetbalpubliek inclusief mijzelf er destijds van uitging dat Derks homosexueel was. Die korte broekjes hadden -gewild of ongewild- aan die beeldvorming bijgedragen.

Derks is eigenlijk altijd zeer gesloten geweest over zijn prive-leven, maar voorzover ik heb kunnen opmaken is hij getrouwd met Leen, de vrouw die ook kort in de Andere Tijden documentaire verschijnt. Maar Johan Derksen, in 1977 speler van MVV en anno 2019 nog op goeie voet staand met Derks, wordt in 2009 in Schotanus’ boek als volg geciteerd: “Die KNVB-lui, daar had hij schijt aan. Als hij PEC had willen bevoordelen (=in de laatste na-competitie wedstrijd op 12 juni 1977, E.R.), dan had hij de bal wel een keer op de stip gelegd, en dat is niet gebeurd. Ik heb in ieder geval niets aan zijn optreden gemerkt”. Johan Derksen merkt vervolgens op dat dat ook voor de vermeende Zwolse liefdesaffaire geldt: “Het was misschien anders geweest als van der Wal een zoon had gehad”

Hoe het ook zij, na zijn professionele fluit aan de wilgen te hebben gehangen schroomt Frans Derks niet om zelf ook een stevige bijdrage te leveren aan de mythevorming rond zijn scheidsrechtersschap. Zo refereert hij in DWDD aan de vooravond van de uitzending van de documentaire graag weer eens aan zijn niet neutrale optredens in Europa/Uefa cup wedstrijden waaraan Duitse ploegen deelnamen. Hij zou ze zwaar hebben benadeeld als een soort van vergelding voor aangedaan leed aan de familie Derks in de Tweede Wereldoorlog.

Als voorbeeld heeft hij het over een “kwartfinalewedstrijd in de Europacup in Polen tussen GKS Tychy en FC Köln.” Derks memoreert met gevoel voor emotie dat hij zijn grensrechters had meegenomen naar Auschwitz. “En dan ga je de wedstrijd in en dan verliest Keulen met 2-1”, concludeert hij voor een schaterlachende DWDD presentator. Volgens de statistieken en verschillende internetfora heeft Derks slechts 7 Europacup wedstrijden gefloten waarvan één met een Duitse ploeg, juist ja die van FC Köln. Het betrof een wedstrijd in de eerste ronde van de UEFA Cup op 29 september 1976. Die wedstrijd eindigt in een gelijkspel (1-1), nadat FC Köln twee weken eerder thuis al met 2-0 heeft gewonnen. FC Köln heeft gewoon aan een gelijkspel genoeg.

Het zij Derks vergeven dat ie zichzelf soms nog een beetje groter en stoerder wil maken dan ie in werkelijkheid al is. Buiten kijf staat dat hij als scheidsrechter door de spelers alom werd gerespecteerd en op gevoel en met natuurlijk overwicht een wedstrijd wist te leiden. En dat hij zich tijdens en na zijn loopbaan met overgave en passie heeft ingezet voor allerlei goede doelen, voor de emancipatie van verschillende bevolkingsgroepen en voor clubs als NAC en FC Dordrecht.

zie ook Marcel Maassen, SportenStrategie.nl, 21-01-2019

en kolom Paul Onkenhout, Volkskrant 18-01-2019